ZABYTEK GODNY UWAGI – RZEŹBA LUDOWA – PODZIAŁ RYB, LEON GOLLA
autor: Leon Golla
czas i miejsce powstania: Władysławowo, 1974 r.
materiał, technika: drewno liściaste, lipowe, sklejka, rzeźbienie
wymiary: 30x14x19,5 cm
nr inw. MP/283/E
Na prostokątnej podstawie wykonanej ze sklejki ustawiona jest scenka rodzajowa przedstawiająca trzech mężczyzn – rybaków przy czynności nazwanej przez autora: podział ryb. Trzy postacie – jeden samotny z przodu, jakby odchodzący, dwaj pozostali w odległości od niego – pomiędzy nimi leżące na ziemi ryby – flądry. Mężczyźni ubrani tradycyjnie – wysokie skorznie (buty z wysoką cholewą) lub korki czyli drewniane chodaki ze skórzanym wierzchem, kapoty rybackie. Dwóch z rybaków ma na głowach rybackie czapki – szyprówki.
Na spodzie podstawy autor wypalił sygnaturę: L. Golla.
Muzeum posiada w swoich zbiorach, w dziale etnograficznym sporą kolekcję dzieł jednego z ważniejszych twórców ludowych Kaszub Północnych – Leona Golli z Władysławowa. Jest to zwarty tematycznie zbiór prac. W rzeźbach wykonanych w drewnie lipowym artysta utrwalił nieistniejący już dziś obraz życia codziennego na Nordzie. Ukazał w nich codzienny trud rybaków i ich rodzin. Z wyrzeźbionych w surowym drewnie figur tworzył przedstawienia – scenki rodzajowe konkretnych działań i prac w rybackim rzemiośle. Większość z nich ukazuje rybaków w otoczeniu sprzętów i narzędzi rybackich, przy pracy, w powrocie do domu, przy podziale ryb, naprawach sieci itp. Za pośrednictwem talentu Leona Golli, jego wrażliwości na otaczającą go codzienność do świata sztuki przeniesione zostały rzeczywiste sytuacje i widoki powszechne kiedyś na kaszubskim brzegu, a dziś już w znacznej mierze niemożliwe do zobaczenia.
Przedstawiona tu rzeźba nawiązuje do bardzo ważnej czynności jaką jest tradycyjny podział połowów pomiędzy rybaków i ich rodziny. Wiąże się to z istnieniem tzw. maszoperii czyli związków rybackich opartych na wspólnej pracy z zachowaniem zasad równości i solidarności. Przejawiało się to nie tylko wspólnymi połowami, dzieleniem się narzędziami rybackimi, łodziami i sieciami, ale również równością przy podziale połowu i zysku otrzymanego z nadwyżek. Tak opisuje ten zwyczaj Hieronim Gołębiewski w swoich „Obrazkach rybackich z półwyspy Helu”: „Szczególniejszy teraz jest rozkład dochodu całkowitego na wszystkich członków maszoperyi. Chłop każdy dostaje cały part albo 4 mandele, wdowa dostawiająca sieci pół partu czyli 2 mandele, dorosłe dziewczęta i mniejsi chłopcy jeden mandel, a dzieci mniejsze pół mandela. /…/ Uwagi godne i to, że i wdowy i chorzy mają cząstkę w zarobku, choć np. wcale osobistego udziału nie biorą w rybołówstwie.”[1]
Leon Golla urodził się w 1923 roku w Wielkiej Wsi (obecnie część Władysławowa) w rodzinie rybackiej. Jako najstarszy z rodzeństwa zaczął wypływać z ojcem na morze już w 14. roku życia, łącząc pracę z nauką w szkole. Na początku lat 30. XX wieku wraz z rodzicami przeprowadził się do Helu, a od lat 50. XX w. mieszkał we Władysławowie. Jak sam twierdził, rzeźbić zaczął już jako 13.letni chłopak. Z kozikiem nie rozstawał się nigdy. Zawsze starał się mieć pod ręką również kawałek lipowego drewna, wykorzystując na struganie każdą wolną chwilę, nawet w trakcie morskich rejsów. Początkowo tworzył tylko ozdobne przedmioty oraz zabawki dla swoich dzieci. Z czasem jednak jego pragnieniem stało się przedstawianie ludzi, których znał z własnego otoczenia. Zaczął realizować cykl, który nazywał rzeźbioną historią kaszubskich rybaków. Tworzył w surowym drewnie lipowym nie lakierując ani nie malując swoich postaci. Jego figury wydawały się często szorstkie i chropowate, przypominające przez to charaktery ludzi pracujących na morzu. W połowie lat 50. XX w. Leon Golla został odkryty przez etnografów, co doprowadziło do prezentacji jego prac na licznych wystawach sztuki nieprofesjonalnej, przynosząc mu zasłużone uznanie. Zmarł w czerwcu 1992 roku. Zażyczył sobie, by na nagrobku wyryto mu napis rzeźbiarz ludowy.
Dziś jego twórczość możemy oglądać w kilku pomorskich muzeach. Stała ekspozycja kolekcji naszego muzeum znajduje się w oddziale „Hallerówka” (Władysławowo, ul. Morska 6) i to właśnie tam prezentowana jest opisana rzeźba. Kilka prac L. Golli można obejrzeć także na wystawie stałej w oddziale „Szpitalik” (Puck, ul. Wałowa 11). Można również skorzystać z wirtualnego spaceru po tej ekspozycji i rybacki świat znaleźć na drugim piętrze, wśród innych przykładów sztuki ludowej Kaszub Północnych : https://old.muzeumpuck.pl/Muzeum%20Ziemi%20Puckiej%20im.%20Floriana%20Ceynowy%20w%20Pucku%20_Szpitalik_.html
Opracowała Joanna Grochowska
Wybrana literatura:
Batorowicz Z., Maszoperie kaszubskie, Gdańsk 1971.
Gołębiewski H., Obrazki rybackie z półwyspy Helu, Pelplin 1910 r.
Kuklik M., Organizacja połowów w tradycyjnym kaszubskim rybołówstwie przybrzeżnym, w : Jem jo rybak … Rybołówstwo na Kaszubach – tradycja i współczesność, Wieżyca 2014.
Współczesna sztuka ludowa Pomorza Gdańskiego, Gdańsk 1971.
Wyrzeźbiony świat rodziny Golla, katalog wystawy Muzeum Ziemi Puckiej, Puck 2012.
Znamierowska -Prüfferowa M., Tradycyjne rybołówstwo ludowe w Polsce na tle zbiorów i badań terenowych Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Toruń 1988.
[1]Gołębiewski H., Obrazki rybackie z półwyspy Helu, Pelplin 1910 r., s. 36-37. Więcej o maszoperiach w: Batorowicz Z., Maszoperie kaszubskie, Gdańsk 1971; Kuklik M., Organizacja połowów w tradycyjnym kaszubskim rybołówstwie przybrzeżnym, w : Jem jo rybak … Rybołówstwo na Kaszubach – tradycja i współczesność, Wieżyca 2014.
Fot.1a Rzeźba ludowa – podział ryb, L. Golla, 1974 r., Władysławowo, nr inw. MP/283/E, fot. J. Grochowska
Fot.1b Rzeźba ludowa – podział ryb, L. Golla, 1974 r., Władysławowo, nr inw. MP/283/E, fot. J. Grochowska
Fot. 2 O maszoperiach rybackich, Gazeta Toruńska 04.05.1913 nr 107.
Fot. 3 O połowach rybackich , m.in. fląder, Słowo Pomorskie 21.09.1933 nr 217.