header

Forma na babę wielkanocną - W oczekiwaniu na wielkanocny stół.

Kamionkowa, okrągła forma na babę wielkanocną.

Fot. 1 Forma na babę wielkanocną, Puck, 1 poł. XX w., MZP-E-2182, fot. J. Grochowska.

MZP-E-2182
miejsce ostatniego występowania: Puck
czas powstania: 1 poł. XX w.
wymiary: śr. 28 cm, h-13 cm
materiał, technika: kamionka, garncarska, szkliwienie

 

Kamionkowe, szkliwione naczynie okrągłe, lekko rozchylone na zewnątrz, z centralnie umieszczonym w dnie kominkiem do wysokości krawędzi naczynia. Ścianki odpowiednio wyprofilowane, nadające przyszłemu wypiekowi wzór falisty na powierzchni.
W zbiorach Muzeum zachowało się kilkanaście form na babę, różnej wielkości i wysokości. Datowane są na 1 poł. XX w. Trafiły do muzeum, gdy przestały być w domach niezbędne. Gospodynie wymieniły gliniane, ciężkie naczynia na nowsze egzemplarze, często z blachy lub innego tworzywa.

 

Na polskich, świątecznych, wielkanocnych stołach pulchne, słodkie, rumiane ciasto gości już od wieków. Do końca nie wiadomo skąd

Ruchoma fotografia formy na baby wielkanocne

Fot. 2 Formy na baby wielkanocne w zbiorach Muzeum Ziemi Puckiej, fot. J. Grochowska.

wzięła się jego nazwa. W jednej z teorii „Babę” wymyślił król Stanisław Leszczyński inspirując się egzotycznymi baśniami z 1001 nocy. Kształt ciasta przypominał mu turecki turban. Inna mówi z kolei, że ciasto kształtem przypomina fałdowaną, kolistą spódnicę – odświętny strój kobiecy. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii Staropolskiej” pisał „Baba, inaczej babi kołacz – znane ciasto z pszennej mąki, wypiekane zwykle do „święconego” na Wielkanoc, a dawniej także i na Zielone Świątki. Baby zaprawiano szafranem, a miewały kształt zawoju tureckiego, wypiekane w formach glinianych lub miedzianych, albo w rondlach i formach papierowych. Te ostatnie miewają do dwuch stóp wysokości, zwane są podolskiemi. – Co do gatunku ciasta, to znane były powszechnie: babki parzone, petynetowe, migdałowe, z razowego chleba i trójkolorowe (z ciasta białego, różowego i ciemnego). Drobna szlachta wypiekała baby w garnkach, które do wyjęcia ciasta trzeba rozbijać.”
Samych rodzajów ciasta jest wiele. Jedno jest pewne, że na świąteczny stół trafiały te pieczone na „bogato” z mnóstwa jaj, wysokie, złociste od drogiego szafranu. Już gotowe dekorowano bogato lukrem oraz zielonymi gałązkami bukszpanu – baba królowała na stole zdobna w wiosenną koronę. Swoją obecnością w święconce i na wielkanocnym stole symbolizowała dostatek.
Pieczenie bab wymagało umiejętności, wręcz mistrzostwa oraz dużej dawki zabiegów magicznych stosowanych podczas przygotowywania ciasta. Nie miały do gotowego ciasta dostępu dzieci, nawet mężczyźni opuszczali domostwo, strzeżono też babę przed przeciągiem, a nawet hałasem – mogło to przecież wpłynąć na proces rośnięcia. Zawsze jednak najważniejszym elementem procesu pieczenia baby był moment wyjmowania i studzenia wypieku, tak by ostatecznie nie osiadł. To był sprawdzian umiejętności tej, która babę czyniła. Wysokie, puszyste i lekkie ciasto świadczyło o kunszcie gospodyni. To najtrudniejsza część całego procesu wypiekania. Pomocne były w tym gliniane formy, które powoli oddawały ciepło i pozwalały „nie siadać” babie. Często też stawiano je na poduszkach, by powoli dochodziła do „siebie”.

 

Babie wielkanocnej poświęcono nawet książki. W jednej z nich pt. Nasza Jejmość czyli Baby Wielkanocne wydanej we Lwowie w 1855 r. czytamy:
„ Hałas, tartas, rwetes, wrzawa,
Łoskot, łomot jak w młocarni:
W izbie parno, ścisk, kurzawa,
Drzwi wciąż skrzypią u spiżarni.
Znoszą masła, jaja, sery,
Mąki, cukry i korzenie;
Jak jest w domu dziewek cztery,
Jedna się za drugą żenie./../
Wszystko kłębi się jak w garnku,
Ledwo na głowach nie chodzą-
„Co to jest? … czy wir jarmarku?”…
– Gdzie tam, to Święta nadchodzą.
Jejmość to jak Marek w piekle,
Torem czcigodnej Prababy,
Żwawo, ogniście, zaciekle, Bije na Wielkanoc Baby.-”

 

Resztę tu: https://sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?showContent=true&id=41764

A dawne przepisy na różne babki znajdziemy tu:

Praktyczne przepisy pieczenia Ciast Świątecznych a mianowicie Bab, babek, placków, mazurków, pierników i tortów zebrane przez Florentynę i Wandę, Lwów 1882.

https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/90880/edition/137309/content

 

 

 

Opracowanie tekstu i wybór fotografii: Joanna Grochowska

Opublikowała: Kamila Tucholska