Szmaciak z Gryfem, nr inw: MP/214/E, fot. K. Tucholska

Autor: Basmann Anna

Czas i miejsce powstania: 1973 r., Gnieżdżewo

Technika, materiał: tkactwo na krosnach, tkaniny bawełniane, nici lniane, włóczka, guzik z tworzywa

Wymiary: szer. 81×78 cm

Nr inw. MP/214/E

Z okazji Światowego Dnia Jedności Kaszubów prezentujemy zabytek znajdujący się w naszych zbiorach. Jest to jednobarwna tkanina wykonana techniką tkacką z wykorzystaniem fragmentów tkanin oraz przyozdobiona haftem przedstawiającym kaszubskiego gryfa. W okresie marzec – wrzesień 2022 zabytek będzie można oglądać na wystawie czasowej pn. „Szmaciak – tkactwo w duchu zero waste” w oddziale „Szpitalik”, ul. Wałowa 11, Puck.

Szmaciak, pasiak, chodnik, dywanik (kasz. lojfer, z niem. Läufer) – tkanina użytkowa, dekoracyjna wykonana na domowym warsztacie tkackim. Osnowę stanowią lniane nici lniane, a wątek jednobarwne (żółte) fragmenty tkaniny uprzednio pociętej lub porwanej w taśmy. W stosunku do innych pasiaków nie została zachowana konwencja pasowa. Dolna krawędź szmaciaka zakończona frędzelkami powstałymi z czarnej włóczki. Na powstałej tkaninie, centralnie umieszczony motyw gryfa kaszubskiego wyszyty czarną włóczką, oko wykonane z guzika, a czerwony jęzor wymalowany kolorowym flamastrem.

Anna Basmann-Dettlaff  (ur. 1924 r., Gnieżdżewo – zm. 2013 r., Połczyno)

Anna Basmann – Dettlaff z domu Zielke urodziła się w Gnieżdżewie, w rodzinie murarza i od najmłodszych już lat przejawiała zdolności plastyczne. W notatce o sobie w kwestionariuszu Klubu Twórców Ludowych (KTL) przy Muzeum w Pucku tak pisała o swoich początkach: „Od młodości miałam zdolności i pociąg do malowania. Najpierw jak mogę pamiętać prosiłam mamę żeby mi coś namalowała na byle jakim papierze, mam nie umiała nic innego jak doniczkę z kwiatem. Jeszcze nie chodząc do szkoły prosiłam to żebym na gwiazdę dostała zeszyt i farbki do malowania. W szkole zawsze miałam piątki z malowania. ” Po II wojnie światowej A. Basmann malowała dla przyjemności stosując różne techniki i farby. W 1958 r. jej amatorskie działania twórcze zostały dostrzeżone przez p. Stefanię Liszkowską – Skurową z Wojewódzkiego Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku, która zaproponowała jej odtworzenie dawnej tradycji malarstwa na szkle. I tak zaczęła się kilkudziesięcioletnia przygoda A. Basmann z malarstwem ludowym i ożywieniem tej zapomnianej na Kaszubach Północnych dziedziny sztuki ludowej. Głównymi tematami jej prac były obyczajowość kaszubska, zwyczaje ludowe, scenki rodzajowe. Jak pisała o swojej twórczości autorka: „Do malowania używam zwyczajnej szyby lub talerza, farby tempery, pędzel i lakier bezbarwny, maluję wzory z życia z dawnych lat co jeszcze pamiętam albo z opowiadań starszych no i teraźniejsze prace i zwyczaje.” Pojawiły się zatem takie tematy związane z obrzędowością jak: „Bękart” (ostatni snopek podczas żniw) „Ścinanie kani”, „Topienie węgorza”, „Palenie ognisk na św. Jana”, „Strojenie krów na św. Jana” itp. W późniejszym okresie artystka wróciła do tradycyjnej tematyki malarstwa na szkle – pobożności i religijności ludowej. Oprócz malarstwa A. Basmann realizowała się również w innych dziedzinach. Tkała chodniki na krosnach, haftowała oraz śpiewała. Technikę malarską oraz wrażliwość artystyczną przekazała swoim córkom, które również przez pracowały twórczo pod okiem matki. Anna Basmann była członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Obrazki na szkle jej autorstwa wielokrotnie prezentowano na licznych wystawach krajowych i zagranicznych, a samą artystkę nagradzano w regionalnych oraz ogólnopolskich konkursach. Była również stypendystką Ministerstwa Kultury i Sztuki. Część prac sprzedawała na jarmarkach folklorystycznych lub w ramach współpracy z Cepelią. Dzięki temu jej malowany świat znalazł się w licznych kolekcjach prywatnych, krajowych i zagranicznych. Wiele jej prac znajduje się również w zbiorach muzealnych m.in. w Warszawie, Łodzi, Kielcach, Gdańsku czy Lęborku. Bogaty zbiór obrazków na szkle posiada także Muzeum Ziemi Puckiej w Pucku. W latach 1971-1991 pani Anna czynnie uczestniczyła w Klubie Twórców Ludowych działającym przy Muzeum. Pokazywała swój warsztat pracy widzom podczas tzw. „żywych niedziel” – spotkań ze sztuką ludową na salach wystawowych. „Pokazuję jak się maluje również w naszej gnieżdżewskiej szkole jak mnie o to proszą. Różnym wycieczkom, które do mnie przychodzą także w Puckim Muzeum w żywych niedzielach. Mieszkańcy naszej wsi nie biorą tego pod uwagę, że maluję.”

Dziś wiele obrazków na szkle malowanych przez Annę Basmann –Dettlaff prezentowanych jest na wystawie stałej w oddziale „Szpitalik”. Ilustrują i uzupełniają ekspozycje tematyczne poświęcone obrzędowości ludowej i dawnym rzemiosłom.

Literatura:

Anna Basmann – malarka. Kwestionariusz osobowy Klubu Twórców Ludowych przy Muzeum Ziemi Puckiej.

Trojanowska Izabella, Twórcy Ludowi Kaszub, Gdańsk 1982.

http://www.muzeumsztukiludowej.otrebusy.pl/index.php?page=basmann-anna

http://muzeumpuck.pl/nie-zyje-anna-basmann/

Kaszubskie malarstwo na szkle, https://docplayer.pl/5611090-Kaszubskie-malarstwo-na-szkle-czesc-1.html

Opr. tekstu: J. Grochowska